Tổ chức Y tế thế giới dự báo, đến năm 2020, Rối loạn trầm cảm sẽ đứng thứ hai về gánh nặng bệnh lý của nhân loại sau bệnh tim mạch. Tỷ lệ Rối loạn trầm cảm ngày càng gia tăng cùng với nhịp sống bận rộn của nền kinh tế thị trường. Hội nghị toàn quốc Ngành Tâm thần vào ngày 9 tháng 3 năm 2015 vừa qua tại thành phố Vũng Tàu đã kiến nghị, đưa 60% số phường xã vào diện trọng điểm quản lý Rối loạn trầm cảm tại cộng đồng trong giai đoạn 5 năm từ 2016 đến 2020, một lần nữa, đã cảnh báo về những tác hại không nhỏ của Trầm cảm đối với sức khỏe con người và sự phát triển kinh tế xã hội nước ta.

RỐI LOẠN TRẦM CẢM

 (Tài liệu tham khảo dành cho cán bộ y tế tuyến cơ sở)

1.Khái niệm 

Trầm cảm là một trạng thái rối loạn cảm xúc, có những đặc điểm sau:  

• Một nỗi buồn sinh thể: buồn vô cớ, đau khổ vô biên. 
• Ức chế tư duy và hoạt động.
• Rối loạn giấc ngủ và các chức năng sinh học.

• Trên Thế giới: theo Tổ chức Y tế thế giới, tỉ lệ mắc trầm cảm chung là 5%. Tỷ lệ mắc phải trong đời :14- 40% dân số.
• Tại Việt Nam: tỉ lệ trầm cảm trong cộng đồng là 2,86%; Thừa Thiên Huế: 2,6%.

• Do sang chấn tâm thần.
• Thứ phát sau bệnh cơ thể hoặc bệnh tâm thần khác.
• Không rõ nguyên nhân (bệnh nội sinh).

• Lứa tuổi : Lứa tuổi dậy thì và tiền mãn kinh: Những biến đổi nội tiết sẽ gây ra các biến động về tâm lý.
• Tiền sử cá nhân và gia đình: Có bệnh rối loạn cảm xúc lưỡng cực, tự sát, nghiện rượu, nghiện ma tuý.

• Mất ngủ, đau đầu, mệt mỏi .
• Sau vài tuần, vài tháng, xuất hiện cảm giác mất khả năng làm việc, hay do dự, mất giá trị bản thân, người bệnh không thiết gì tới công việc, thói quen, sở thích cũ và người thân.  Bệnh nhân nghiền ngẫm và lo lắng về sức khỏe, về tương lai. Có thể xuất hiện ý tưởng và hành vi tự huỷ hoại, tự sát.

• Cảm xúc bị ức chế: Khí sắc hạ thấp, bệnh nhân buồn rầu, ủ rũ, mất thích thú cũ, nhìn xung quanh thấy ảm đạm và bi quan về tiền đồ.
• Tư duy bị ức chế: Người bệnh suy nghĩ chậm chạp, liên tưởng khó khăn, tự cho mình là hèn kém, mất tin tưởng vào bản thân. Trường hợp nặng có thể có loạn thần: hoang tưởng bị tội và tự buộc tội dẫn đến ý tưởng và hành vi tự huỷ hoại, tự sát.
• Vận động bị ức chế: Bệnh nhân ít hoạt động, ít nói hoặc không nói, hay nằm hoặc ngồi lâu một tư thế, mặt mày đau khổ, nét mặt “Omega”, trường hợp nặng có thể có bất động, có thể có lo âu kèm theo kích động.

• Thể điển hình: Với bộ 3 triệu chứng như mô tả.
• Thể không điển hình: Biểu hiện rất đa dạng và phong phú, thường được che lấp bởi các triệu chứng mất ngủ, các rối loạn tiêu hóa (chán ăn, táo bón dai dẳng, sút cân) và các rối loạn thần kinh thực vật (nhịp tim nhanh, hồi  hộp, đánh trống ngực, ra mồ hôi chân tay, giảm huyết áp), giảm tình dục, mất kinh nguyệt. Thể này gọi là trầm cảm ẩn (masked depression).

• Triệu chứng chính: 3 triệu chứng:

• Các triệu chứng phổ biến khác: 7 triệu chứng:

• Mức độ nặng có giảm dục năng và giảm trọng lượng cơ thể (giảm 1/5 trọng lượng trong vòng một tháng).
• Có thể kèm thêm các triệu chứng cơ thể như đau vùng ngực, đau vùng đại tràng, đau cơ xương khớp, nhức đầu…mà không có tổn thương thực thể.
• Các triệu chứng trên nặng vào buổi sáng, nhẹ dần vào buổi chiều, 
• Thời gian tồn tại các triệu chứng ít nhất là 2 tuần.

•       Những trường hợp trầm cảm nhẹ, vừa.
•          Những trường hợp điều trị trầm cảm nặng đã ổn định, chuyển sang giai đoạn điều trị duy trì.

• Bệnh nhân có ý tưởng và hành vi tự sát, không chịu ăn uống hoặc lâm vào trạng thái sững sờ. 
• Khi cần cách ly bệnh nhân khỏi môi trường gây bệnh (gia đình có xung đột kéo dài và nghiêm trọng ...).
• Trầm cảm là triệu chứng chính của một bệnh cơ thể nặng cần được điều trị tích cực. 

• CTC an dịu:(Amitriptylin – Laroxyl, viên 25mg; liều 50 -100 mg/ ngày) tác dụng tốt với trầm cảm lo âu, kích động, mất ngủ, trầm cảm nhẹ.
• CTC kích thích :(Clomipramin – Anafranil, viên 25mg  liều 25-100 mg/ ngày) đối với các trường hợp ức chế vận động và tư duy, trầm cảm nặng.
•  Tác dụng phụ: khô miệng, buồn nôn, co giật, nhìn mờ, táo bón, đái dắt, và rối loạn dẫn truyền thần kinh tim, cắt thuốc đột ngột có thể gây co giật.

• Tianeptine-Stablon (viên 12,5mg; liều 12,5-37,5 mg/ ngày), 
• Fluoxetine-Prozac (viên 20mg; liều 20-60 mg/ ngày), 
• Paroxetine-Paxil (viên 20mg; liều 20-50 mg/ ngày),
• Sertraline-Zoloft ( viên 50 mg; liều 50-200 mg/ ngày),  v.v... 
• Venlafaxine (SNRI) - Effexor, Effexor XR,Trevilor (viên 75 mg; liều 75 - 350 mg/ngày),vv...
• Tác dụng phụ: đau đầu, lo âu, mất ngủ, ngủ gà gật, run, chóng mặt; buồn nôn, nôn, đi lỏng, khô miệng, chán ăn, đau vùng thượng vị; vã mồ hôi nhiều, sút cân, mất khoái cảm, xuất tinh chậm, bất lực sinh dục. 

• Các thuốc CTC phát huy tác dụng chậm, trung bình 4 - 8 tuần sau khi uống, cần phải theo dõi chặt chẽ trong thời gian này để đề phòng tự sát. 
• Thuốc CTC không gây nghiện.

• Có hiệu quả rõ rệt với trầm cảm tâm căn.
• Chỉ định với trầm cảm nhẹ, vừa và giai đoạn hồi phục của trầm cảm nặng.
• Các liệu pháp tâm lý thường dùng là: liệu pháp nâng đỡ, thư giãn, liệu pháp kích hoạt hành vi (Behavioral Activation, BA)...
• Các liệu pháp âm nhạc, liệu pháp hoạt động.

• Trầm cảm nặng có ý tưởng và hành vi tự sát.
• Trầm cảm cần điều trị nhanh (do không chờ được tác dụng của thuốc CTC).
• Trầm cảm chống chỉ định hoặc kháng lại các thuốc CTC.

• Tổ chức lao động hợp lý.
• Tổ chức đời sống thích hợp.
• Giáo dục thích hợp trong gia đình, nhà trường, tập thể và xã hội .
• Hạn chế và loại trừ các sang chấn tâm lý.
• Hạn chế và loại trừ các bệnh cơ thể.